Hermeneutiek: het klinkt als een geleerd en wat geheimzinnig woord. Toch komen we het ook al in de Bijbel tegen. Hermeneutiek gaat over uitleggen en vertalen, over een brug slaan tussen twee werelden, zodat er werkelijk begrip kan ontstaan.
Op verschillende plaatsen in het Nieuwe Testament komt het woord hermeneutiek voor. Bijvoorbeeld in het gesprek met de Emmaüsgangers, waar Jezus Zijn metgezellen uitlegde (vertolkte) wat in alle profeten over Hem geschreven is (Luk. 24:27). Ook in 1 Korinthe 14:28 wordt hermeneutiek genoemd. Daar gaat het over tongentaal. Die is alleen nuttig als er een uitlegger, een hermeneut, is die de klanken vertaalt. De hermeneut staat tussen twee partijen in en zorgt ervoor dat ze elkaar begrijpen.
Hermeneutiek lijkt op vertalen. De ene taal wordt omgezet – ‘overgezet’, zei men vroeger – in een andere taal. Maar dan zó, dat recht gedaan wordt aan de oorspronkelijke betekenis van de woorden.
Maar daarmee ben je er niet. We kennen de gelijkenis van de brede en de smalle weg (Matth. 7). Het Griekse hodos wordt vertaald met ‘weg’. Maar ons woord ‘weg’ prikkelt onze fantasie niet. Hoe kan het ook met het vele asfalt?
Joodse oren
In de Bijbel roept het woord weg juist heel veel op. Denk aan Psalm 23 en aan Psalm 119. De laatstgenoemde psalm is een lied over de geboden. Die geboden zijn wegen waarop we mogen wandelen. Als Jezus zegt dat Hij de Weg is, dan klinkt dat in Joodse oren heel anders dan in onze oren.
Hermeneutiek is meer dan vertalen. Hermeneutiek vereist dat je oog hebt voor de betekenisrijkdom van een woord, die in de Bijbel vaak heel anders is dan bij ons. De betekenis van het woord tempel was voor de Israëlieten bijvoorbeeld totaal anders dan voor ons. Wij hebben kerken en geen tempels.
Er gaapt op meerdere terreinen een kloof tussen de Bijbel en ons. Die kloof heeft te maken met het feit dat we in een andere cultuur leven, die onvergelijkbaar is met de oud-oosterse cultuur (het Oude Testament) en de laatantieke cultuur (het Nieuwe Testament). Maar dat niet alleen. Veel geboden van het Oude Testament zijn afgeschaft. Allerlei geboden golden voor Israël als volk en gelden niet langer voor de gemeente die uit de heidenen is voortgekomen. Daarnaast zijn alle cultische wetten overbodig geworden door het offer van Christus.
Er is dus veel veranderd. En steeds ligt het accent ergens anders. Veel kennis is vergaard op het gebied van het vertalen van de Bijbel en ook wat betreft de exegese, maar nu is er een derde probleemveld: het verstaan van de Bijbel, de hermeneutiek. Eenvoudig gezegd: het gaat om de toepassing van de Bijbel in de praktijk, vooral op ethisch gebied.
Er gaapt op meerdere terreinen een kloof tussen de Bijbel en ons
In een samenleving die grotendeels gevormd wordt door Bijbelse normen is die toepassing eenvoudiger dan in een geseculariseerde maatschappij, waar seculiere waarden en normen de toon zetten. De christen voelt zich vaak hulpeloos en heeft de neiging zich aan de snelle ontwikkelingen over te geven. Het is toch niet tegen te houden.
Hoe sta je als christen in zo’n samenleving? Hoe ga je in die situatie met de Bijbel om? De antwoorden van christenen en theologen lopen ver uiteen. Verwarring alom. Het grote gevaar is dat er in ons leven een gespletenheid ontstaat. Namelijk dat we geloof en leven gescheiden houden. Kort gezegd: de zondag is er voor ons geloof en de andere dagen gebruiken we gewoon ons nuchtere verstand.
Terecht vertrouwen?
Bij tal van kwesties lopen we vast – soms zelfs met de Bijbel in de hand. Denk aan het debat over vrouwelijke ambtsdragers, huwelijk en (homo)seksualiteit, de emancipatie van de vrouw. Maar ook aan de vragen rond het begin en einde van het leven, genetische manipulatie of moderne oorlogvoering, waarin militair en burger nauwelijks meer te onderscheiden zijn en elke oorlog totaal wordt.
Nog iets: voorheen sprak men van medische macht – waarover J.H. van den Berg in 1969 een geruchtmakend boek schreef – inmiddels spreken we ook over de macht van de media. In hoeverre worden we 24/7 gemanipuleerd door de vele media? Is dat niet zeer bedreigend en ook zeer verwarrend? Hoe met al deze zaken om te gaan? Welke koers gaan we als kerk en christenen? In veel publicaties kom ik een groot vertrouwen in christenen tegen. Is dat vertrouwen terecht?
"*" geeft vereiste velden aan