Wat is een goede preek? Welke boodschap moet erin aan de orde komen? Is de boodschap helder? Is er aandacht voor mijn leven en voor deze tijd? Rond de prediking keren vaak dezelfde vragen terug. Sommige gaan over de inhoud, andere over de verstaanbaarheid. En dan heb je nog praktische zaken als voordracht en stemgebruik. Maar hoe wordt er eigenlijk in de Bijbel gepreekt?
Een vroeg voorbeeld van een preek zien we in Deuteronomium. Daar houdt Mozes maar liefst drie preken. Het Bijbelboek Deuteronomium trekt niet de meeste aandacht. Dat komt waarschijnlijk doordat een flink deel ervan bestaat uit allerlei voorschriften. Deze nadruk op de wet komt terug in de naam van het boek: tweede (deuteros) wet (nomos). Toch vertelt dit Bijbelboek allereerst een geschiedenis. Na veertig jaar omzwerven in de woestijn komt Israël opnieuw bij het beloofde land. En voordat de strijd om Kanaän begint, houdt Mozes drie preken voor het volk.
Drie preken van Mozes
In de eerste preek kijkt hij terug naar het verleden (hoofdstuk 1-11). Hij vertelt over de verlossing uit Egypte, over de doortocht door de Rode Zee en de reis door de woestijn. De bedoeling hiervan is om Israël te bepalen bij Gods goedheid, want Hij heeft Israël uitgekozen, verlost en tot Zijn volk gemaakt. Schril daartegenover staat de zondige ontrouw van het volk.
In de tweede preek wijst Mozes het volk op de verantwoordelijkheid om de Heere te dienen in de weg van Zijn geboden. Hiervan worden allerlei concrete voorbeelden gegeven (hoofdstuk 12-26).
In de derde preek kijkt Mozes naar de toekomst (hoofdstuk 27-33). Hoe gaat het verder als Israël vredig in het beloofde land woont? Mozes plaatst het volk voor de keuze en tekent de twee wegen van zegen en vloek. Hij wekt indringend en uitnodigend op om voor het leven met God te kiezen.
Belangrijk Bijbelboek
In Deuteronomium komt de boodschap van het totale Oude Testament helder naar voren. Daarom is het een centraal Bijbelboek. Mozes kijkt terug naar Gods weg met Israël én hij wijst ook op de toekomst. Zo heeft Deuteronomium grote invloed op de rest van het Oude Testament. Het verdere verloop van de geschiedenis wordt afgemeten aan de boodschap van dit Bijbelboek. Wandelt Israël in Gods wegen? Gaat de koning voorop in gehoorzaamheid aan de Heere?
De prediking van de profeten is evenmin los te zien van dit Bijbelboek. In lijn met Deuteronomium wijzen ze op de ongehoorzaamheid van Israël en noemen ze de afgoden als oorzaak van alle ellende. Ze verkondigen de twee wegen van Gods oordeel én van Zijn bevrijding.
Opvallend is een gebeurtenis onder de vrome koning Josia (2 Kon. 22). Bij de restauratie van de tempel wordt een boekrol gevonden en aan hem voorgelezen. Hiervan komt hij diep onder de indruk. Hij belijdt schuld en zet een hervorming in (2 Kon. 23). Deze boekrol is hoogstwaarschijnlijk Deuteronomium of een deel ervan geweest.
In het Nieuwe Testament haalt Jezus verschillende keren woorden uit Deuteronomium aan, met name als Hij wordt verzocht in de woestijn en tot drie keer de duivel weerspreekt met de woorden: ‘Er staat geschreven’ (Matth. 4:1-11). Paulus citeert in Romeinen 10 woorden uit dit Bijbelboek als hij ingaat op het ongeloof van Israël.
Verder heeft Deuteronomium in de kerkgeschiedenis de aandacht getrokken van bijvoorbeeld de hervormer Calvijn, die ruim tweehonderd keer (!) over dit Bijbelboek heeft gepreekt.
Voordat de strijd om Kanaän begint, houdt Mozes drie preken voor het volk
Verbond
In Deuteronomium spelen enkele thema’s een belangrijke rol. In de eerste plaats het verbond. Mozes vertelt dat de Heere Israël heeft uitgekozen en tot Zijn eigendom gemaakt. Als teken daarvan sluit Hij bij de berg Horeb een verbond met het volk. Dit is Zijn speciale relatie met Israël, waarin Hij Zijn liefde en trouw laat zien. Hierbij vallen verbond en verkiezing samen (hoofdstuk 7). Waarom valt Gods keuze op Israël? Het geheim hiervan ligt niet in het volk, maar in Gods liefde. Mozes noemt deze reden uitvoerig om verwondering en dankbaarheid op te wekken.
Een andere reden is dat Gods liefdevolle keuze om een antwoord vraagt. Mozes’ preken zijn dan ook vol van aansporingen om Hem te dienen in de weg van Zijn geboden. Dit krijgt sterke nadruk, want Israël is in het verleden al verschillende keren openlijk ongehoorzaam geweest. Voorbeelden zijn de afgoderij met het gouden kalf en het ongeloof toen het volk luisterde naar de oproep van de tien verkenners om het beloofde land niet binnen te gaan. Als gevolg hiervan moest het volk veertig jaar ronddwalen in de woestijn. Nu staat er een nieuwe generatie bij de grens van het beloofde land. Om dezelfde ongehoorzaamheid te voorkomen, roept Mozes op tot de goede keuze: voor het leven en tegen de dood. Zal dit gebeuren?
Profetie
Het antwoord is: nee. Deuteronomium heeft in de tweede plaats dus een profetische toon. Mozes wordt immers een profeet genoemd (18:15-18). Het profetische wijst op een ontdekkende en zelfs pessimistische kant van toekomstige ongehoorzaamheid, opstandigheid en afgoderij. Ontdekkend is dat Israël regelmatig ongehoorzaam is geweest door opstandig te worden of de afgoden te dienen. Mozes bepaalt het volk indringend bij deze schuld tegenover de Heere. Daarom kiest God niet voor Israël omdat het volk dit waard is, maar omdat Hij het liefheeft en trouw blijft.
Oordeel én genade
Verder komen we in Deuteronomium een vernieuwing van het verbond tegen, omdat het eerste door Israël is verbroken. Na alles wat intussen is gebeurd, krijgt Israël opnieuw de gelegenheid om God te dienen.
Behalve een ontdekkende, treffen we in Mozes’ laatste preek ook een pessimistische toon aan (31:14-29). Hij verkondigt dat het volk de Heere zal verlaten en in het oordeel terecht zal komen. Zo is het inderdaad gegaan. Toch eindigt Mozes’ profetische prediking hoopvol: God zal voor verlossing zorgen en zo trouw blijven aan Zijn verbond. De profeten hebben na Mozes in dezelfde lijn van oordeel én genade gesproken.
"*" geeft vereiste velden aan