De Tweede Kamerverkiezingen staan voor de deur. Nederland is diep verdeeld: iedereen lijkt harder te roepen dan te luisteren. Hoe komen we uit deze politieke impasse?
Het was een tijd van maatschappelijke onrust en een snel veranderend Nederland. Midden in dat rumoer hoorde ik als middelbare scholier een indringende tijdrede van ds. H.G. Abma in de gereformeerde gemeente aan het Mijnsherenplein in Rotterdam-Zuid. Zijn woorden, gesproken ergens halverwege de jaren zeventig, maakten diepe indruk – niet alleen door hun scherpte, maar vooral door hun profetische lading. Wat toen gezegd werd, klinkt vandaag opnieuw verrassend herkenbaar.
De tekst waar Abma over sprak, kwam uit Prediker 10:16a: ‘Wee u, land, welks koning een kind is…’ Hij maakte al snel duidelijk wie dat ‘kind’ in de praktijk symboliseerde: de toenmalige premier Den Uyl en zijn regering. Abma wees op de diepe verdeeldheid die de samenleving van de jaren zeventig kenmerkte en op het geestelijk verval dat zich toen aftekende. Die periode liet zien hoe politieke keuzes en ideologische stromingen de samenleving diep konden polariseren. Maar Abma’s boodschap reikte verder: het ging om een land dat zijn geestelijke wortels verloor en daardoor stuurloos werd. Die diagnose klinkt nog altijd verrassend actueel.
Polarisatie toen en nu
Toch is er ook een duidelijk verschil met de huidige tijd. Waar de strijd in de jaren zeventig vooral via de traditionele media en in politieke debatten werd gevoerd, wordt polarisatie nu onophoudelijk aangewakkerd door social media. Platforms als X (voorheen Twitter), Instagram en Tiktok versterken emoties en zetten groepen lijnrecht tegenover elkaar. Het geschreeuw in de Tweede Kamer en aan de talkshowtafels doet er nog een schep bovenop. Demonstraties, blokkades en rellen zijn bijna routine geworden.
Het gezag in de samenleving lijkt zoek. De journalistiek, die ooit een corrigerende en matigende rol vervulde, is steeds vaker een versterker van eenzijdige perspectieven. Dat is goed te zien in artikelen van veronderstelde kwaliteitskranten als Trouw, NRC en de Volkskrant – overwegend links van toon en anti-Israël.
Veel Nederlanders ervaren dat zij zich niet meer thuis voelen in hun eigen land. Het Nederland van nu lijkt steeds verder af te drijven van de cultuur en waarden waarin het ooit geworteld was. Christelijke feestdagen als Kerst en Pasen mogen uit onze agenda’s verdwijnen, terwijl iftarmaaltijden op het stadhuis inmiddels heel gewoon zijn. Tegelijk is onverholen antisemitisme, zeker sinds de Gaza-oorlog, verontrustend zichtbaar geworden. Dat Hamas op 7 oktober 2023 de verschrikkingen in Gaza ontketende, wordt daarbij nog maar zelden benoemd.
Kakofonie
Bij een groeiend deel van de bevolking – ook binnen de christelijke minderheid – roept deze ontwikkeling gevoelens van vervreemding op. De huidige verwarring en verdeeldheid zijn echter niet alleen het gevolg van social media of politieke keuzes, maar vormen vooral een uiting van een diepere geestelijke crisis. Een land dat zijn fundament verlaat, wordt onvermijdelijk stuurloos. Dr. W. Aalders sprak in dit verband ooit over een tuimelgeest: het kan alle kanten op, telkens staan nieuwe ‘profeten’ op en loopt de massa kritiekloos achter de volgende politieke leider aan.
Zelfs wanneer er, zoals onlangs, in deze kakofonie een oprechte poging wordt gedaan om de verdeeldheid te overstijgen – bijvoorbeeld door CU-leider Mirjam Bikker, die opriep tot een gezamenlijke veroordeling van geweld – stranden zulke initiatieven op partijpolitieke moraal. Linkse fracties weigerden mee te doen, omdat dat volgens hen zou neerkomen op het ‘witwassen van de zonden’ van PVV en FvD. Ik ben heiliger dan gij…
Twee uitersten
Wie vandaag de dag de maatschappelijke en politieke werkelijkheid bekijkt, ziet twee uitersten tegenover elkaar staan: links-progressief en rechts-nationalistisch.
Aan de ene kant staat een brede linkse beweging: een bont gezelschap van lhbt+-activisten, pro-Palestinademonstranten, klimaatactivisten, rijkswegplakkers en radicaal-progressieve partijen als GroenLinks-PvdA, Volt, Partij voor de Dieren en D66. Dit front presenteert zich graag als verdediger van vrijheid en diversiteit, maar in werkelijkheid vormt het een wonderlijke en innerlijk tegenstrijdige alliantie die zelden doet wat zij zegt na te streven.
Wie eerlijk kijkt, ziet hoezeer de symboliek wringt: regenboogvlaggen naast Palestijnse vlaggen, demonstranten die zich beroepen op tolerantie maar meelopen met Hamas-sympathisanten. In gebieden waar Hamas de macht heeft, genieten homo’s en vrouwen immers geen enkele bescherming – laat staan vrijheid. Toch sluiten veel progressieve Nederlanders de ogen voor deze evidente tegenstrijdigheid, zolang de gedeelde afkeer van ‘het Westen’, ‘de witte man’ en de staat Israël maar standhoudt.
Dubbele moraal
Het meest opvallende aan de hedendaagse linkse beweging is haar dubbele moraal. Enerzijds predikt men vrijheid, tolerantie en liefde; anderzijds schaart men zich achter bewegingen die deze waarden verachten. Dat is de onoprechtheid die blootgelegd moet worden: men roept om rechtvaardigheid, maar doet dat selectief. Men pleit voor vrijheid, maar sluit andersdenkenden uit. Men spreekt over verdraagzaamheid, maar verdraagt zelden een afwijkende mening – zeker niet wanneer die uit christelijke kring komt.
Een treffend voorbeeld daarvan is het recente onderzoek van tv-programma Nieuwsuur naar methoden op reformatorische scholen. Onder het mom van zorg om leerlingen wordt vooral de reformatorische identiteit ter discussie gesteld, terwijl de ‘olifant in de kamer’ – de invloed van de (radicale) islam – onbesproken blijft. Kritiek op de islam lijkt immers taboe, omdat die al snel als vrijheidsbeperkend of discriminerend wordt weggezet.
Deze scheefgroei typeert een samenleving die kritiekloos ideologische agenda’s volgt. Het is meer dan politiek opportunisme: het is het teken van een land dat zich losmaakt van zijn eigen roeping en traditie, en zich uitlevert aan ideologieën die geen toekomst bieden. De kritische reactie hierop vanuit orthodox-christelijke hoek is dan ook alleszins begrijpelijk.
Een land dat zijn fundament verlaat, wordt onvermijdelijk stuurloos.
Rechts-nationalistisch
Het zou echter te eenvoudig zijn om de waarheid dan maar aan de rechterzijde te zoeken. Ook daar schuilen gevaren. De rechtse beweging klinkt steeds feller: de roep om een strengere migratiepolitiek, herwaardering van nationale identiteit en soms zelfs herstel van christelijke wortels staat er centraal. Dat zijn op zichzelf legitieme en in veel opzichten begrijpelijke verlangens.
Maar ook deze beweging kent haar uitersten. Aan de flanken klinkt haatdragende taal, weerklinken racistische leuzen en duikt nostalgie op naar een donker verleden. Soms slaat de woede zelfs om in geweld tegen instituties en medeburgers. Denk aan relschoppers die in Den Haag ‘Sieg Heil’ roepen en vernielingen aanrichten.
De verleiding van rechts
Zorgen over immigratie, veiligheid en culturele verandering zijn op zichzelf volkomen legitiem. Wie bijvoorbeeld door Rotterdam wandelt, ervaart hoezeer de stad in korte tijd van gezicht is veranderd. Niet voor niets spreken sommigen al over ‘Mekka aan de Maas’. Het is begrijpelijk dat veel Nederlanders zich afvragen of hun land nog wel herkenbaar blijft. De vrees dat de Nederlandse cultuur – mede gebouwd op christelijke waarden – aan het verdwijnen is, komt niet uit de lucht vallen.
Maar wanneer deze zorgen omslaan in woede, haat of racistische taal, raken we het Bijbelse fundament kwijt. Wie zich verliest in gewelddadig verzet, draagt niet bij aan herstel, maar wordt zelf onderdeel van het probleem dat hij bestrijdt.
Tussen beide uitersten bevindt zich de ‘gewone’ burger – misschien wel de zwijgende meerderheid. Verward en vermoeid kijkt hij naar het politieke gekrakeel, op zoek naar richting en houvast. Waar hoor ik thuis? Welke partij verdient op 29 oktober mijn stem? En hoe beweegt een christen zich in dit spanningsveld?
"*" geeft vereiste velden aan